Być razem. Książka dla par

Przedmowa

I. Szczęście rodzinne

• Rozmowa 1. Nie dogadujemy się w sprawach wychowawczych
• Rozmowa 2. Praca, dzieci i miłość ‒ to po prostu za dużo
• Złość jest dobra

II. Rozwijać się dzięki trudnościom

• Rozmowa 3. Dzielą nas światy ‒ jak mamy się spotkać?
• Rozmowa 4. Trudno mi być obecnym dla partnerki i dzieci
• Gdy rodzice mają się dobrze, dzieci też mają się dobrze

III. Intuicyjna więź z dzieckiem

• Rozmowa 5. Jestem związana z moim synem, a mój mąż ze swoim biurem
• Więcej niż relacja

IV. Kiedy rozstanie jest mniejszym złem?

• Rozmowa 6. Byliśmy zgraną parą, ale odkąd pojawiły się dzieci, ciągle się kłócimy
• Rozmowa 7. Nasze rozstanie nie rozwiązało wszystkich problemów
• Dzieci po rozwodzie

Epilog

II. Rozwijać się dzięki trudnościom

Gdy rodzice mają się dobrze, dzieci też mają się dobrze

Często rodziny, w których dochodzi do nadużywania alkoholu lub narkotyków albo gdzie jeden z rodziców choruje na depresję, przeżywają olbrzymie napięcia. Dorosły dotknięty tymi chorobami staje się wtedy jakby nieobecny i nie może sprawować swojej przywódczej roli w rodzinie.

Wiele osób zastanawia się, jak bardzo taka sytuacja może być szkodliwa dla dzieci i co zrobić, żeby te szkody minimalizować. Chodzi chociażby o zmartwienie, jakie dzieci przeżywają z powodu choroby rodziców. Ale dzieci mogą się martwić i w pewnym stopniu nawet przejmować odpowiedzialność.

Sytuacja staje się krytyczna dopiero wtedy, gdy biorą na siebie pełną odpowiedzialność za stan chorego taty albo za samopoczucie mamy, która musi radzić sobie bez partnera. Z naturalnej odpowiedzialności może się wtedy wykształcić nadmierna odpowiedzialność, którą poznaje się między innymi po tym, że małe dzieci rozmawiają jak osoby dorosłe. Często się to zdarza, gdy jedno z rodziców – lub oboje – nie jest w stanie podjąć odpowiedzialności za siebie lub za dobro całej rodziny.

Taka nadmierna odpowiedzialność to zbyt duży ciężar dla dziecka, zwłaszcza że często towarzyszy jej samotność. A do tego dzieci zawsze czują się winne za sytuację w rodzinie. Takie doświadczenie, zwłaszcza jeśli ciągnie się latami, staje się integralną częścią samoświadomości dziecka i wpływa na jego sposób budowania relacji w dorosłym życiu.

Rodzice, którzy intuicyjnie próbują ukrywać przed dzieckiem chorobę, ból czy lęk, nie zdają sobie sprawy, że dzieci widzą wszystko! Wiedzą, kiedy rodzice mają problemy, kiedy mama ma romans albo tacie nie wiedzie się w pracy. Nawet jeśli nie znają szczegółów, to czują, że coś nie gra w całym systemie, i starają się to w jakiś sposób zrekompensować.

Oto przykład

Mój syn rozwiódł się po siedemnastu latach małżeństwa. Jego żona była przez ostatnie lata związku bardzo sfrustrowana i niezadowolona, ale po rozwodzie stała się po prostu nieszczęśliwa. Uznała, że ich syn potrzebuje jej teraz dwadzieścia cztery godziny na dobę, więc zaspokajała jego wszystkie życzenia, spała z nim w jednym łóżku i tak dalej. Nie jest zadaniem dziadka, żeby mówić matce, że syn nie potrzebuje jej aż w takim stopniu – i nie powiedziałem jej tego. Ale było dla mnie jasne, że to ona potrzebowała syna bardziej niż on jej.

Wychowawczyni w przedszkolu stwierdziła bardzo dyplomatycznie: „Mama Pana wnuczka twierdzi, że chłopiec bardzo potrzebuje kontaktu z osobą dorosłą, ale my tego nie zauważamy”. Mój wnuk współpracował ze swoją matką bardzo chętnie, zaspokajając jej potrzebę bliskości i rekompensując powstałą nierównowagę w rodzinie. Ale w przedszkolu był po prostu dzieckiem i zwyczajnie bawił się z innymi dziećmi.

Co powinni robić rodzice, gdy zauważą, że system rodzinny traci równowagę i odbija się to na dzieciach? Wydaje mi się, że najważniejsze jest, aby być wobec dziecka zupełnie szczerym, a jednocześnie zapewnić je, że robimy wszystko, co w naszej mocy, żeby to naprawić. Jeśli ma ono więcej niż dwa lata, to możemy nawet spytać go o radę: „Co mógłbym/mogłabym zrobić lepiej?”.

Rodzice zawsze powinni szczerze rozmawiać z dziećmi i otwierać przed nimi swoje serce. Dzięki takim rozmowom mogą one poznać emocje i zrozumieć zachowanie rodziców oraz wyrazić własne troski. Ale jeśli zauważymy, że biorą na siebie zbytnią odpowiedzialność za sytuację rodziny czy stan psychiczny mamy lub taty, to powiedzmy dobitnie: „Nie jesteś za to odpowiedzialny. Ja jestem za to odpowiedzialna i tata jest za to odpowiedzialny”.

Najlepszą rzeczą, jaką rodzice mogą zrobić dla swoich dzieci, jest wziąć pełną odpowiedzialność za własne życie i stać się dla nich pod tym względem wzorem. Trudno przecenić doświadczenie dziecka, które widzi rodzica uczciwego wobec siebie i konstruktywnie radzącego sobie z trudnościami życia.

Tacy dorośli nie zamiatają pod dywan problemów, lecz starają się je odpowiedzialnie rozwiązywać. Zadanie rodzica nie polega na tym, żeby chronić dziecko przed bólem i niewygodami immanentnymi dla naszego życia. Chodzi raczej o to, aby pokazać mu, jak można sobie z nimi radzić, i być dla niego w tym względzie wzorem do naśladowania. Chciałbym, żeby wszyscy rodzice wzięli to sobie do serca.

Fragment książki Być razem

Jesper Juul, Być razem. Książka dla par, Wydawnictwo MiND 2018

Jesper Juul

Jeden z najsłynniejszych liderów przełomu we współczesnej pedagogice. Zawdzięczamy mu odejście od wychowania autorytarnego i permisywizmu.

Propaguje idee szacunku i współdziałania we wzajemnych relacjach z dzieckiem oraz dojrzałe przywództwo dorosłych.

Więcej o Jesperze Juulu oraz jego wszystkie książki: Jesper Juul - informacje o autorze i książki