Mit rozpieszczonego dziecka

Wprowadzenie

1. Pobłażliwi rodzice, rozpieszczone dzieci i inne mity

• Tym razem to co innego… Znowu
• Czy rodzice rzeczywiście są permisywni?
• Czy młodzi ludzie są naprawdę zepsuci?
• Czy permisywne rodzicielstwo psuje dzieci?

2. Właściwe podejście do rodzicielstwa

• Argumenty za rodzicielstwem opartym na współpracy
• Błędne założenia
• Wartości wewnętrzne

3. Nadopiekuńczość - wyolbrzymiony problem

• Rodzicielstwo intruzywne
• Rozpieszczanie czy kontrolowanie
• Rodzicielstwo helikopterowe – wersja dla studentów

4. Motywacja, porażka i nagrody

• Po co się starać, skoro wszyscy dostaną nagrody?
• Nagrody i wyróżnienia
• Trzeba przyzwyczajać się do bólu
• Czy porażka jest przydatna?

5. Przekonania ideologiczne. Wiara w warunkowość, niedobór i deprywację

• Warunkowość
• Niedobór
• Deprywacja
• Utrzymanie status quo

6. Poczucie własnej wartości

• Oddzielenie prawdy od fikcji
• "Lubię siebie tylko wtedy, gdy…"
• Rozwój warunkowego poczucia własnej wartości

7. Dlaczego samodyscyplina jest przereklamowana?

• Kolejne błędne interpretacje badań naukowych
• Przesadna samokontrola
• Kontrola wewnętrzna
• Wytrwałość
• Samodyscyplina jako imperatyw moralny
• Zachowanie nie zawsze wynika z cech osobowości
• Kto na tym korzysta?

8. Wychowanie buntowników

• Epidemia uległości
• Przepis na refleksyjną buntowniczość
• Moment olśnienia
• Jak rozmawiać z dzieckiem?

Przypisy

Bibliografia

Indeks

8. Wychowanie buntowników

Mówi się, że dzisiejsze dzieci są leniwe, roszczeniowe i egocentryczne, i dlatego trzeba narzucić im wyraźne granice oraz „wyciągać konsekwencje”, czyli karać za nieposłuszeństwo. Należy także uczyć je, że na poczucie własnej wartości oraz dobre słowo trzeba sobie zasłużyć. Ponadto zmuszać do rywalizacji, narażać na porażki, a także rozwijać samodyscyplinę i wytrwałość. W skrócie, dzieci powinny dobrze się zachowywać i ciężko pracować.

Na łamach tej książki podałem wszystkie te zalecenia w wątpliwość, łącznie z niepochlebnymi przekonaniami na temat dzieci.

Postawmy sobie pytanie: na jakich ludzi chcemy wychować swoje dzieci? Czy chcemy, aby były gotowe kwestionować istniejący porządek, nie zgadzać się z oburzającym traktowaniem i domagać zmiany niesprawiedliwych praktyk w szkołach i miejscach pracy? A może chcemy, żeby biernie podporządkowywały się istniejącemu porządkowi przez całe swoje życie?

Epidemia posłuszeństwa

Wyobraźmy sobie, że jakiś nastolatek pokazał się w szkole w kostiumie kąpielowym i zuchwale oznajmił dyrektorowi, że może się ubierać, jak mu się podoba, bo jego rodzice mu pozwalają, a tata jest prawnikiem. Takie wydarzenie najpewniej natychmiast stałoby się sensacją w mediach: blogerzy i eksperci telewizyjni utrzymywaliby, że młody człowiek jest przykładem zepsucia współczesnej młodzieży. Ale przecież nic takiego się nie dzieje.

Miliony uczniów codziennie przychodzą punktualnie do szkoły, ubrane w sposób możliwy do zaakceptowania dla dorosłych, posłusznie wyciągają podręczniki, uciszają się na komendę, a wieczorem robią to, czego oczekują od nich rodzice. To prawda, że niektóre dzieci mogą się źle zachowywać lub niechętnie podporządkowywać zasadom, ale uczeń w kostiumie kąpielowym byłby z pewnością wyjątkiem od reguły, a nie przykładem współczesnego zepsucia.

Zastanówmy się jednak nad ważną kwestią: czy wszystkie zasady, do których posłusznie stosują się dzieci, są sensowne i uzasadnione? Może powinniśmy zacząć martwić się tymi wszystkimi posłusznymi dziećmi, które nie potrafią zakwestionować żadnych zasad ani myśleć krytycznie?

Większość dzieci stara się zadowolić autorytety i powstrzymywać od robienia zamieszania. Wszelkie oburzające przykłady przeciwnego zachowania są tylko wyjątkiem potwierdzającym regułę. A tą regułą jest epidemia posłuszeństwa. Na każde dziecko, u którego diagnozuje się zaburzenie opozycyjno-buntownicze (oppositional defiant disorder, ODD), przypadają setki dzieci cierpiących na to, co pewien pedagog nazwał zaburzeniem uległo-posłusznym (compliance acquiescent disorder, CAD). Osoba z CAD zgadza się z autorytetami, aktywnie przestrzega zasad, nie potrafi się sprzeciwić, podporządkowuje się, zamiast mobilizować innych w słusznej sprawie, i nie reaguje w oburzających sytuacjach.

Naturalnie, cały żart polega na tym, że te wszystkie symptomy są powszechnie uznawane za przejaw udanej socjalizacji. Być może jest tak dlatego, że dorośli, którzy uważają, że wzorowe dziecko powinno być „ułożone”, sami niechętnie kwestionują zasady i rzadko mówią to, co naprawdę myślą. Z mojego doświadczenia wynika, że większość rodziców szczerze pragnie, aby ich dzieci były asertywnymi, niezależnie myślącymi osobami, które nie boją się bronić swojego zdania… ale tylko w kontakcie z rówieśnikami.

Zupełnie inaczej podchodzą do tego, gdy dziecko demonstruje odwagę w interakcji z nimi. W najlepszym wypadku uznają, że przechodzi jakiś trudny etap w życiu, a w najgorszym, że takie buntownicze, lekceważące, nieposłuszne i krnąbrne zachowanie należy zwalczać.

Prawda jest jednak taka, że jeśli chcemy, aby dzieci potrafiły opierać się presji rówieśników i wyrosły na odważnych dorosłych, to musimy również aktywnie wspierać ich asertywność we własnym domu oraz pozwalać im na kwestionowanie naszych zasad. Powinniśmy przezwyciężyć własną potrzebę posiadania racji i narzucania swojej woli, a także lęk, że zostaniemy przez to uznani za słabych lub permisywnych.

Kilku badaczy, zamiast z góry uznać posłuszeństwo za zjawisko pozytywne, postanowiło sprawdzić, czy rzeczywiście jest ono konieczne i korzystne. Większość odkryła, że odpowiedź na to pytanie brzmi: nie! W tym miejscu wspomnę tylko, że badania nad kompulsywnym posłuszeństwem wykazały zdrowsze poczucie autonomii u dzieci, które potrafiły sprzeciwić się rodzicom.  Wyniki te zostały potwierdzone w nowszych badaniach, które dowiodły, że „najbardziej krnąbrne małe dzieci zwykle lepiej się rozwijają niż ich posłuszni rówieśnicy”.

Oczywiście, wiele zależy od tego, z jakim rodzajem krnąbrności czy posłuszeństwa mamy do czynienia. Powinniśmy wziąć pod uwagę również kontekst: jakie żądanie, prośba lub sytuacja wywołują sprzeciw dziecka? Nie możemy jednak zaprzeczyć, że z psychologicznego punktu widzenia dzieci mogą stać się nadmiernie posłuszne.

Przepis na refleksyjną buntowniczość

Żaden rodzic nie chce, żeby jego dziecko było opluwane ani żeby mu grożono, ale każdy powinien być dumny, jeśli jest ono gotowe zaryzykować i postąpić słusznie. Myślę, że wielu rodziców rzeczywiście odczuwa lub odczuwałoby dumę z takich dzieci. Czasem potrzebujemy jednak zachęty do tego, aby ponownie rozważyć nasze priorytety.

Niedawno natrafiłem na wpis na blogu, na którym pewien ojciec opisał to, czego dowiedział się od swojej przyjaciółki na temat jej dwojga nastoletnich dzieci. Narzekała, że jej piętnastoletni syn notorycznie odmawia odrabiania prac domowych, chociaż przyjmuje leki na ADHD i pracuje z coachem nad swoimi „problemami z funkcjonowaniem’’. Z kolei jej trzynastoletnia córka „robi wszystko, co należy, i dostaje same piątki i czwórki”.

Mężczyzna w interesujący sposób zareagował na to stwierdzenie: zapytał ją, które z jej dzieci ma większe szanse na dokonanie „wspaniałych rzeczy” w życiu. Kobieta odparła: „Oczywiście, że mój syn… Wytrwale pracuje nad tym, co go interesuje, jest niezwykle twórczy i ma wiele zainteresowań. Moja córka skupia się jedynie na tym, co powinna zrobić w danym momencie”.

Dlaczego w takim razie, zastanawia się autor, „poświęca cały swój czas i energię na próby naprawy syna, zamiast zająć się inspirowaniem córki?”.

Fragment książki

Alfie Kohn, Mit rozpieszczonego dziecka. Wyzwanie rzucone stereotypom na temat wychowania, Wydawnictwo MiND 2018

Alfie Kohn

Amerykański badacz interdyscyplinarny, ceniony ekspert od edukacji i wychowania, błyskotliwy krytyk kultury rywalizacji i wychowania opartego na kontroli.

Jego pola zainteresowań to zagadnienia motywacji, współpracy i długoterminowych skutków strategii wychowawczych.

Znany przeciwnik ocen w szkołach i rywalizacyjnego podejścia do nauki. Autor wielu książek, cenionych i głośno komentowanych na całym świecie. W Polsce ukazało się dotychczas Wychowanie bez nagród i kar (2013).

Więcej o autorze: Alfie Kohn - biogram