Empatia wzmacnia dzieci

I. Czym jest empatia?

• Wszystko mamy już w sobie
• Czy można wytrenować radość życia?
• Terapia, rozwój osobisty i naturalne kompetencje
• Język, uczucia i fundament wewnętrzny

II. Empatia, która trzyma cały świat razem

• Rozważania ogólne
• Wewnętrzna i zewnętrzna pojemność
• Dzieci, społeczeństwo i rodzina
• Dzieci i szkoła. Empatia w środowisku korzystnym dla nauki i rozwoju
• Marzenie o dobru. O dzisiejszych dzieciach i ich wyborach
• Najsolidniejsza waluta

III. Empatię można ćwiczyć

• Jak mogę poznać swoje kompetencje?
• Jak połączyć ze sobą wszystkie kompetencje
• Perspektywy
• Kompetencje relacyjne. Sztuka dostrzegania drugiego człowieka takim, jaki jest
• Zaufanie do siebie i świata

IV. Dodatek

• Ćwiczenia z dziećmi
• Dzieci, bliskość, natura

I. Czym jest empatia?

Język, uczucia i fundament wewnętrzny

Jedną z naszych głównych wrodzonych zdolności jest zdolność do wyrażania się za pomocą mowy. Mowa jest ściśle związane z naszym Ja, czyli z bardziej powierzchownymi częściami naszej osobowości.

Niektórym ta myśl może wydać się dość niezwykła. W naszej kulturze język ceni się jako medium sztuki i nauki i nie wyobrażamy sobie życia bez komunikacji werbalnej. A jednak kiedy ograniczamy się tylko do języka, pozostajemy na powierzchni tego, kim tak naprawdę jesteśmy.

Każdy człowiek wie, że jeśli chce się uspokoić po jakimś silnym wzburzeniu, musi przez chwilę pomilczeć. Czujemy, że milczące zwrócenie się ku sobie jest pomocne w odzyskiwaniu równowagi. Mowa i myślenie – które są ze sobą ściśle związane – mogą nas zaprowadzić w wiele ważnych miejsc, ale nie do naszego wnętrza. Nie do naszej głębi. Owszem, język może stać się pośrednikiem w głębszym kontakcie między ludźmi, ale tylko dlatego, że źródło kontaktu bije gdzieś poza myśleniem i poza komunikacją.

To samo dotyczy emocji, które rodzą się i promieniują z okolic naszego serca, splotu słonecznego i żołądka. Chodzi nam o takie uczucia jak duma, triumf, wściekłość i zazdrość. U dziecka pojawiają się one wraz z rozwojem języka i dotykają tych obszarów odczuwania, które wiążą się z separacją od innych i pragnieniami.

To nasz emocjonalno-językowy wehikuł oddzielania się, porównywania i zbliżania do innych ludzi. Tak samo jak język, jest to nieodzowna część naszej natury. Kto jednak chce głębiej zrozumieć siebie albo ludzką naturę w ogóle, musi poczekać, zanim ten emocjonalny chaos uspokoi się i opadnie.

Uczucia empatyczne, takie jak radość, smutek, współczucie, zaufanie i miłość są mostami między nami i innymi ludźmi, natomiast złość, zazdrość, duma i triumf to filtry, które służą do obrony przed otoczeniem.

Na dłużą metę przekształcają się jednak w mechanizmy obronne, z którymi nie potrafimy sobie poradzić. Wtedy pojawia się głębokie poczucie osamotnienia − paradoksalnie tak częste wśród nas, ludzi dwudziestego pierwszego wieku.

Język i emocje bardzo rzadko prowadzą do wnętrza nas samych.

Najczęściej kręcą się w kółko, zmierzając donikąd, i wzmacniają uczucia, które w sobie mamy. W tej małej książce chodzi o to, jak można owo błędne koło przekroczyć.

Chcielibyśmy zaznaczyć jeszcze jedną rzecz. Dla dziecka, ale także dla wielu dorosłych idea skontaktowania się ze swoim wnętrzem jest tak obca i niezwykła, że wymagane są pewne kroki pośrednie i uprzednie wprowadzenie lub trening. Wszyscy odnosimy korzyści ze zróżnicowanego i wyrównanego życia emocjonalnego. Uczymy się rozróżniać poszczególne uczucia, nazywać je i wyrażać.

W ten sposób zapoznajemy się z nimi i wypracowujemy w sobie umiejętność brania za nie odpowiedzialności, ponieważ przestajemy funkcjonować w chaosie niezróżnicowanych impulsów, które nami poruszają. Coraz lepiej znamy różne strony swojego życia uczuciowego. Wtedy nawet w sytuacjach stresujących potrafimy powrócić do swojego wewnętrznego fundamentu, który ukrywa się za językiem i myśleniem, uzyskując z czasem coraz stabilniejsze ugruntowanie w sobie.

Im głębszy mamy kontakt ze sobą, tym więcej autentyczności jest w naszym języku. Dziecko lub dorosły, którzy mają odwagę skonfrontowania się ze swoimi głębszymi emocjami, na przykład z lękiem przed wykluczeniem ze swojej społeczności lub grupy, podejmują w ten sposób ważny krok w kierunku odzyskania spokoju i stabilności psychicznej.

Takiej osobie można później pomóc w postawieniu dalszych kroków w obszarze poza językiem, a zatem także poza lękiem. Tam, blisko istoty naszego człowieczeństwa, nie ma ani lęku, ani strachu. Nie chodzi nam jednak o powrót naszej świadomości do stanu dzieciństwa.  Owszem, świadomość niemowlęcia znajduje się poza językiem, a małe dzieci nie odróżniają samych siebie od świata zewnętrznego, przez co są zdane na opiekę dorosłych.

Dla niemowlęcia język jeszcze nie istnieje. Natomiast dziecko lub dorosły, którzy są w stanie wsłuchiwać się w to, co leży między słowami lub myślami, dostrzegają coś, co leży poza językiem.

Język to konieczne medium komunikacji, za które płacimy pewną cenę: ujmowanie świata w słowach i kategoriach tłumi intensywność naszej egzystencji. Język to rozpaczliwa i z góry skazana na porażkę próba zyskania kontroli nad światem, to wola opisania i wytłumaczenia wszystkiego w sposób czysto pojęciowy.

Ideałem byłoby rozwinąć w sobie silne, elastyczne i świadome językowo Ja, a zarazem nie stracić wolności i intensywności, która skrywa się między słowami. Chodzi o to, aby z obu tych światów otrzymać to, co najlepsze.

Fragment książki

Jesper Juul, Helle Jensen oraz Peter HØEG, Jes Bertelsen, Steen Hildebrandt, Michael Stubberup, Empatia wzmacnia dzieci. Trzyma cały świat razem, Wydawnictwo MiND 2018

Jesper Juul

(ur. 1948), duński pedagog, terapeuta rodzinny, doradca i superwizor. Jeden z najważniejszych europejskich ekspertów od wychowania.

Założyciel Familylab, międzynarodowej organizacji, która promuje wartości sprzyjające rozwojowi zdrowia psychicznego u dzieci i dorosłych. Jest autorem wielu książek, z których najbardziej znana to Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej? (wyd. pol. Wydawnictwo MiND, 2012). Więcej o Jesperze Juulu oraz jego wszystkie książki: Jesper Juul - informacje o autorze i książki

Helle Jensen

(ur. 1954), duńska psycholożka i terapeutka, superwizorka kompetencji relacyjnych i terapii rodzinnej. Autorka wielu książek i artykułów, m.in. Relational Competence. Towards a New Culture of Education (Kompetencje relacyjne. W stronę nowej kultury edukacji, 2002, współaut. Jesper Juul).

Jes Bertelsen

(ur. 1946), dr filozofii i historii idei, kierownik Vakstcenter. Autor książki Et essay om indre frihed (Esej o wolności wewnętrznej, 2010).

Michael Stubberup

(ur. 1956), z wykształcenia filolog i historyk sztuki. Kieruje organizacją SYNerGAIA. Autor książki Baredygtig ledelse – ledelse med hjertet (Wytrwały styl przywództwa. Przewodzenie sercem, 2010, współaut. Steen Hildebrandt).

Peter Høeg

(ur. 1957), jeden z najpopularniejszych pisarzy duńskich, autor bestsellerowej powieści Smilla w labiryntach śniegu (wyd. pol. Zysk i S-ka, 2014). Jego twórczość była wielokrotnie nagradzana, m.in. duńską nagrodą Złote Laury (1993).

Steen Hildebrandt

(ur 1944), profesor teorii organizacji i przywództwa uniwersytetu w Arhus. Autor m.in., Nar klokken ringer ud. Opgor med industrisamfundets (Gdy dzwonek na lekcje dzwoni. Spór z obecnym systemem szkolnym i społeczeństwem industrialnym, 2009, współaut. Per Fibak Laursen)